​

Hititlerin Başkenti Hattuşa'nın Kent Topografyası Filolojik ve Arkeolojik Belgelerin; Karşılaştırılmasıyla Kentin Sivil, Kültsel ve İdari Mimarisinin Yorumlanması

2020-2022 (TÜBİTAK 1001 Proje: 219K159)

Proje Yürütücüsü: Metin Alparslan 

Sistematik olarak 1906 yılında başlanan ve günümüzde de devam eden Hattuša/Boğazköy kazılarında pek çok Hitit mimari kalıntılar ortaya çıkarılmıştır. Mimari olarak yapı tipleri ve yapıların içinden ele geçen buluntular sayesinde söz konusu yapılar, genel anlamıyla saray, tapınak, depo, işlik olarak tanımlanabilmektedir. Fakat yapının Hititler döneminde nasıl adlandırıldığı ve bu yapıda ne tür eylemlerin gerçekleştirildiği gibi ayrıntılar söz konusu buluntular yoluyla elde edilememektedir. Mezopotamya ve Mısır’dan bildiğimiz inşa yazıtlarının Hitit kültüründe yer almaması, bizleri yapının hangi kral döneminde inşa edildiği ya da hangi isimle adlandırıldığı, bir tapınak söz konusu ise hangi tanrı için inşa edildiği gibi bilgilerden yoksun bırakmaktadır. Boğazköy’de yapılan çalışmalar sonucunda 31 tapınak, Büyükkale’deki kraliyet sarayı, yaklaşık 300 kuleli ve yaklaşık olarak 9 km uzanan sur duvarı, dış sur duvarında en az 11 kapı, çeşitli tahıl siloları, su havuzları, Yamaç Evi, GAL MEŠEDI evi gibi yapılar tespit edilmiştir.

Söz konusu yapılar arasında yalnızca GAL MEŠEDI evi, yapıda bulunan GAL MEŠEDI’ye hitaben yazılmış bir mektubun ele geçmesi nedeniyle saray muhafızlarının komutanına ait olduğu düşünülerek bu şekilde adlandırılabilmiştir. 

Filolojik açıdan baktığımızda ise, çiviyazılı metinlerde yüzlerce yapı ismi geçmektedir.  Özellikle bayram metinleri, devlet görevlileri için yazılan yönetmelik metinleri gibi metin gruplarında çok sayıda yapı ismi ile karşılaşılır. Bu yapılar Hititçe metinlerde, Sümerce “ev” anlamına gelen ve belirteç (determinatif) olarak adlandırdığımız É ideogramıyla gösterilir. (^Éhešta-, ^Éhalentuwa- gibi). Fakat tüm yapı türleri için aynı ideogramın kullanılıyor olmasından dolayı söz konusu yapının bağımsız bir yapı mı yoksa bir yapıya bağlı başka bir mekân mı olduğu anlaşılmamaktadır.

Tapınaklar ise çiviyazılı metinlerde “É.DINGIR+Tanrı Adı” (örneğin É.DINGIR Teššub) şeklinde ifade edilir. Metinlerde geçen tapınak sayısı ve Hattusa’da mimari bakımdan tapınak olarak sınıflandırılan yapı sayısı karşılaştırıldığında her bir tanrı için ayrı bir tapınak olmadığı anlaşılmaktadır ve bu doğrultuda büyük bir binada şapel niteliğinde odalar olduğu varsayılmaktadır. Fırtına tanrısı ve Güneş tanrıçasına ait olduğu genel olarak kabul gören Büyük Tapınak dışında hiçbir tapınak ya da şapelin kesin bir lokalizasyonu yapılmamıştır.

Günümüzde hala problemli olan Boğazköy topoğrafyası konusunda pek çok araştırmacı tarafından çalışmalar yapılmıştır (bkz. Seçilmiş Kaynakça). Fakat bu çalışmalar tüm yapılar ele alınmadan belli başlı yapılar temel alınarak hazırlanmıştır. 2020 yılında TÜBİTAK’ın desteğiyle (Proje No. 219K159) başlayan ve 2 yıl sürecek olan “Hititlerin Başkenti Hattuša'nın Kent Topoğrafyası: Filolojik ve Arkeolojik Belgelerin Karşılaştırılmasıyla Kentin Sivil, Kültsel ve İdari Mimarisinin Yorumlanması” başlıklı projemizde, arkeolojik ve filolojik veriler ayrı ayrı toplanıp birlikte değerlendirilerek ve çiviyazılı metinlerde belgelenen tüm yapılar ele alınarak çalışılmaktadır. Projemiz kapsamında, Boğazköy’deki mimari kalıntılarla, çiviyazılı metinlerde geçen yapı isimlerinin eşleştirilmesi, çiviyazılı metinlerde geçen yapıların işlevlerinin ayrıntılı bir şekilde tespit edilmesi, yapıların işlevsel olarak (dini, idari, askeri gibi) sınıflandırılması, hangi yapıların bağımsız hangilerinin iç mekân olabileceği, hangi yapıların sadece Hattuša’da hangilerinin ise Hattuša dışında da yer alıyor olabileceğinin belirlenmesi üzerine çalışılmaktadır. Projemiz, yukarıda bahsedilen bütün sorunlu konuları ele alarak Hitit başkenti Hattuša’daki yapıların, dolayısıyla Hattuša’nın bir bütün olarak daha iyi anlaşılmasını sağlamayı amaç edinmiştir.

Proje Ekibi

Proje Yürütücüsü: Doç. Dr. Metin Alparslan (İstanbul Üniversitesi, Hititoloji Anabilim Dalı)

Araştırmacı: Arş. Gör. Dr. Fatma Kaynar (İstanbul Üniversitesi, Hititoloji Anabilim Dalı)

Proje Bursiyerleri: Burcu Özer (İstanbul Üniversitesi, Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı Doktora Öğrencisi)

Sena Baskın (Bilkent Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü Yüksek Lisans Öğrencisi)

Tolga Örnek (İstanbul Üniversitesi, Hititoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi)

Dış Destekleyici: Prof. Dr. Andreas Schachner (Alman Arkeoloji Enstitüsü-Boğazköy Kazı Başkanı)

Proje Süresi: 24 Ay

Proje Kapsamında Yapılan Yayınlar: Alparslan M. − Kaynar F., “Die Kulttopographie der hethitischen Hauptstadt Hattuša: Ein Überblick”, Martino S. de − Devecchi E. (ed.), Anatolia Between the 13th and the 12th century BCE, (Eothen 23), Firenze, 2020: 31-44.

Proje ile İlgili Seçmiş Kaynakça: proje_secilmis_kaynakca.pdf